Komu przysługuje zachowek?
Instytucja zachowku chroni najbliższych przed niekorzystnymi dla nich rozporządzeniami majątkiem, dokonanymi przez spadkobiercę w testamencie. Uprawniony do zachowku może domagać się od spadkobiercy testamentowego zapłaty określonej kwoty, stanowiącej 1/2 albo 2/3 wartości udziału w spadku, jaki by mu przysługiwał na mocy dziedziczenia z ustawy. Zachowek przysługuje małżonkowi oraz zstępnym spadkodawcy; dzieciom, wnukom lub prawnukom. Jeżeli spadkodawca nie miał zstępnych, wówczas zachowek przysługuje jego małżonkowi i rodzicom. Prawo do zachowku nie obejmuje rodzeństwa, innych krewnych i powinowatych spadkodawcy. O zachowek nie mogą ubiegać się min. osoby wydziedziczone, które odrzuciły spadek, zrzekły się dziedziczenia oraz osoby uznane przez sąd za niegodne dziedziczenia. Prawo do zachowku przechodzi jednak na zstępnych osoby wydziedziczonej, uznanej za niegodną dziedziczenia i osoby, która odrzuciła spadek. Ponadto prawo do zachowku nie przysługuje wówczas, gdy pominięty w testamencie otrzymał korzyść majątkową, albo w postaci zapisu testamentowego lub też uczynionej przez spadkodawcę darowizny wyczerpującej kwotę zachowku.
Wysokość zachowku
Co do zasady wysokość zachowku wynosi połowę udziału spadkowego, który przypadałby spadkobiercy, gdyby dziedziczył on na podstawie ustawy. Przy obliczaniu wysokości należnego zachowku należy pamiętać, że na jego poczet wlicza się darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego, z wyjątkiem drobnych darowizn i darowizn zwyczajowo przyjętych. Warto zasygnalizować, że zachowek, przewidziany na rzecz osób trwale niezdolnych do pracy oraz małoletnich dzieci czy dalszych zstępnych jest wyższy i wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Osoby uprawnione do otrzymania zachowku nie odpowiadają za długi spadkowe. Należy pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od daty ogłoszenia testamentu. Jeżeli nie ma możliwości polubownego załatwienia sprawy albo jeżeli zbliża się upływ pięcioletniego biegu przedawnienia, o zachowek należy wystąpić z pozwem do sądu. Jako że bieg pięcioletniego terminu przedawnienia przerywa jedynie wniesienie sprawy do sądu nie warto zwlekać z wystąpieniem do sądu polskiego o zapłatę zachowku.
Kto może ubiegać się o zachowek?
Zachowek należy się nie tylko wtedy, gdy spadkodawca pozostawił testament. O zachowek mogą ubiegać się spadkobiercy ustawowi, także wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, ale jeszcze za życia wyzbył się swojego majątku, dokonując darowizn. Niejednokrotnie spadkodawcy, mając na celu przekazanie swego majątku konkretnej osobie i uniknięcie w przyszłości konieczności zapłaty zachowku, nie sporządzają testamentu, a dokonują za życia darowizny wartościowych składników swojego majątku. Rozwiązanie to jednak w świetle prawa polskiego nie wyłącza prawa do zachowku. Zachowek w przypadku braku testamentu należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy prawa. Wartość zachowku stanowi połowa wartości udziału spadkowego, jaki by przypadał spadkobiercy ustawowemu po spadkodawcy z tym wyjątkiem, że wartość tego udziału zwiększa się do dwóch trzecich, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni. Jeżeli w chwili śmierci scheda spadkowa jest zerowa lub znikoma skutkiem darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, nie oznacza to, że zachowek nie jest należny lub że kwota zachowku będzie niewielka. Przy ustalaniu wysokości zachowku dolicza się bowiem do schedy spadkowej wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę. Uwaga! Darowizny uczynione na rzecz spadkobierców ustawowych oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania. Warto pamiętać, że do spadku nie wlicza się wartości umowy dożywocia ani też umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego.
Postępowanie sądowe w sprawie o zachowek?
Postępowanie prowadzone jest przed sądem właściwym, ze względu na kwotę zachowku. Opłata sądowa od pozwu o zachowek wynosi 5 % wartości przedmiotu sporu, jednak przed podjęciem decyzji o skierowaniu pozwu o zachowek do sądu warto rozważyć możliwość zawarcia z obdarowanym ugody sądowej, co jest tańszym i szybszym rozwiązaniem. Dla ubiegania się o zachowek nie jest wymagane legitymowanie się postanowieniem sądu polskiego o stwierdzeniu nabycia spadku. W sytuacji, gdy nie został sporządzony testament, a spadkodawca rozporządził całym swoim majątkiem w drodze darowizn, roszczenie o zachowek przedawnia się w ciągu pięć lat, liczonych od daty śmierci spadkodawcy. Warto zatem zawczasu podjąć czynności dla uzyskania należnego zachowku.
autor: radca prawny Hanna Dąbrowska
Absolwentka wydziału prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
Radca prawny z ponad 20 letnim doświadczeniem w obsłudze prawnej osób fizycznych i firm. Specjalizuje się w prawie cywilnym w tym rodzinnym i spadkowym oraz egzekucji należności.
Wieloletni wykładowca uczelni wyższych. Służy pomocą prawną Polonii amerykańskiej w sprawach spadkowych, nieruchomości, sądowych i innych na terenie całej Polski.