Co jest akt poświadczenia dziedziczenia?
Na wstępie należy zaznaczyć, że do dziedziczenia nie jest potrzebne uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia czy postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Dochodzi do niego bowiem z mocy prawa w dacie otwarcia spadku. Następuje ono z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziedziczenie następuje zatem niezależnie od tego czy sporządzono w tym przedmiocie jakiekolwiek dokumenty czy uzyskano stosowne orzeczenie sądu. Jednakże ze względów praktycznych celowe jest, aby spadkobierca legitymował się wobec osób trzecich stosownym dokumentem potwierdzającym jego następstwo prawne po spadkodawcy. Temu właśnie służy stwierdzenie nabycia spadku czy notarialne poświadczenie dziedziczenia.
Czy uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia jest obowiązkowe?
Nie, przepisy nie nakładają obowiązku udania się do notariusza w celu sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia czy zainicjowania stosownego postępowania przed sądem. Jednakże jego uzyskanie powinno leżeć w interesie samego spadkobiercy. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu cywilnego domniemywa się, że osoba która uzyskała takie poświadczenie dziedziczenia jest spadkobiercą.
W praktyce ma to takie znaczenie, że bez aktu notarialnego lub orzeczenia sądu osoba ta nie będzie mogła wykazać swoich praw do spadku po zmarłym, co może np. uniemożliwić jej dochodzenie należności od dłużnika spadkodawcy .
Należy zaznaczyć również, że bez takiego notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia (bądź sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku) jako spadkobierca nie będzie mógł wykazać, że jest właścicielami odziedziczonej nieruchomości, co uniemożliwi mu jej sprzedaż.
Poświadczenie dziedziczenia
Jest najprostszym i najszybszym sposobem potwierdzenia, że spadkobierca uzyskał prawa do spadku. Spisywany jest przez notariusza. U notariusza zapłacimy więcej, ale będziemy mieli dokument od ręki.
Postępowanie to składa się z dwóch zasadniczych czynności:
- spisania protokołu dziedziczenia;
- sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Protokół dziedziczenia niemal zawsze poprzedzać będzie sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Jedynie, gdy mamy do czynienia ze stwierdzeniem nabycia spadku na podstawie testamentu, który nie został wcześniej otwarty i ogłoszony, to konieczne jest dokonanie tych czynności jeszcze przed przystąpieniem do spisania protokołu dziedziczenia.
Sporządzany on jest przy udziale wszystkich osób zainteresowanych, tj. wszystkich osób, mogących być spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi, jak również tych osób na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Protokół dziedziczenia zawiera dane umożliwiające ustalenie porządku dziedziczenia po spadkodawcy. Przed jego sporządzeniem notariusz poucza wszystkich uczestników czynności o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. W protokole dziedziczenia zamieszcza się w szczególności:
- zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby zainteresowane (spadkobierców i zapisobiorców);
- oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
- oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
- oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
- oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne;
- oświadczenia o obywatelstwie i miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci;
- oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim.
Ponadto do protokołu dziedziczenia notariusz załącza:
- odpis aktu zgonu spadkodawcy;
- odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, w oryginale;
- projekt protokołu dziedziczenia oraz protokoły obejmujące oświadczenia o wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem, o ile zostały sporządzone lub spisane (nie jest to obligatoryjne, notariusz może sporządzić taki projekt na wniosek osoby zainteresowanej);
- inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku (np. odpis postanowienia o uznaniu spadkobiercy za niegodnego, oświadczenie o odrzuceniu spadku).
Akt poświadczenia dziedziczenia
Po spisaniu protokołu notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem sporządzenia tego dokumentu jest zgodne żądanie osób zainteresowanych poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Przy czym zgodne żądanie powinno zawierać w szczególności takie elementy jak:
- określenie osoby spadkodawcy;
- tytuł dziedziczenia;
- krąg spadkobierców;
- wysokość przypadających spadkobiercom udziałów w spadku.
Notariusz, w przeciwieństwie do sądu, nie jest uprawniony do stwierdzenia dziedziczenia na rzecz innych osób aniżeli wskazane przez stawających. Brak zgody pomiędzy stawającymi uczestnikami poświadczenia dziedziczenia, nawet mimo oczywistego kręgu spadkobierców skutkuje niemożliwością przeprowadzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Także sporządzenie przez spadkodawcę testamentu szczególnego wyłącza możliwość poświadczenia dziedziczenia przez notariusza.
W celu uniknięcia sprawy sądowej o stwierdzenie nabycia spadku, warto uzgodnić szczegóły podziału przed wizytą u notariusza i skonsultować je z zaufanym prawnikiem.
autor: radca prawny Hanna Dąbrowska
Absolwentka wydziału prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
Radca prawny z ponad 20 letnim doświadczeniem w obsłudze prawnej osób fizycznych i firm. Specjalizuje się w prawie cywilnym w tym rodzinnym i spadkowym oraz egzekucji należności.
Wieloletni wykładowca uczelni wyższych.